İraqda Türkmanlar və Ədəbiyyatları: Dr. Şəmsəddin Kuzəçi yazır

İraq Türkmanlarının ədəbiyyatı və mədəniyyəti barədə geniş tədqiqatlara əsasən 1991-ci ildən sonra başlanılıb. SSRİ dövründə Azərbaycanla İraq arasında qurulan mədəni əlaqələr nəticəsində azərbaycanlı alim Qəzənfər Paşayev İraqda Türkman mədəniyyətini dərindən araşdırmış və "6 İl Dəclə-Fərat Sahillərində" adlı əsərini yazaraq bu sahəyə mühüm töhfə vermişdir.

Dr. Sinan Səid 1960-1971-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetində təhsil alarkən Azərbaycan ziyalılarını İraq Türkmanlarının zəngin irsi barədə məlumatlandırıb. Türkman tarixi və ədəbiyyatı sahəsində Prof. Dr. Faruq Sümer və Zəki Vəlidi Toqan kimi alimlərin tədqiqatları da bu istiqamətdə önəmli rol oynamışdır.

Əsrlər boyunca Türküstandan Azərbaycana, oradan da İraqa köç edən Türkmanlar yaşadıqları bölgələrdə zəngin mədəniyyət və dövlətçilik ənənələri formalaşdırıblar. Bu gün "Türkmaneli" adlanan ərazilərdə 5 milyondan çox Türkman xalqı öz kimliyini qoruyaraq yüksək təhsil səviyyəsi və zəngin ədəbiyyat irsi ilə İraqın mədəni həyatında mühüm yer tutur.

İmadəddin Nəsimi və Məhəmməd Füzuli kimi dühalar İraq Türkman ədəbiyyatının klassik dövrünün əsas sütunlarını təşkil edib.
Müasir dövrdə isə Türkman şairləri və yazıçıları yeni ədəbi cərəyanlar yaradaraq dünya miqyasında tanınmağa başlayıblar.
Türkman mətbuatı, televiziya və internet vasitəsilə bu zəngin mədəni irsi daha geniş auditoriyaya çatdırmaq istiqamətində fəaliyyət göstərir.

Xülasə:
İraq Türkmanlarının mədəni irsi əsrlər boyunca Türküstandan İraqa uzanan köçlər nəticəsində formalaşmış və zənginləşmişdir. Qəzənfər Paşayev, Dr. Sinan Səid, Prof. Dr. Faruq Sümer kimi alimlərin araşdırmaları Türkman ədəbiyyatının dünyada tanıdılmasına böyük töhfə vermişdir. Müasir dövrdə Türkman ədəbiyyatı televiziya, mətbuat və internet vasitəsilə daha geniş kütlələrə çatdırılaraq yaşadılmaqdadır.

Nəticə:
İraq Türkmanlarının ədəbiyyatı və mədəniyyəti uzun əsrlər boyu formalaşaraq zəngin bir irs yaratmışdır. 1991-ci ildən sonra aparılan araşdırmalar bu irsi daha dərindən tanımağa və dünyaya çatdırmağa şərait yaratdı. İmadəddin Nəsimidən başlayan ədəbi ənənə bu gün də Türkman yazarları və şairləri tərəfindən yaşadılır və inkişaf etdirilir.


Mənbələr
Abdüllatif Benderoğlu, İraq türkmən ədəbiyyatına bir baxış, Bağdad 1989, s.7-12
El-Tabari, İbni Cerir, Tarihil Umem velmülük (milletler ve Hükûmetler), Cilt:4, Kahire 1939, s,221
Şəmsəddin Kuzəçi, Kərkük Şairləri. Gülnar Yayınları, Ankara 2023, s,17-23
............................ və Mustafa Ziya, Kerkük Sevdalısı Gazanfer Paşayev, Kerkük, 2017,s,41
..........................., Irak matbuat tarihi, Bakü, 2019, s,139-156
..........................., Kərkük Şairləri, Cilt 1 və 2 Ankara 2006 və 2007, s,11-17
.........................., Sinan Said, Kerkük Kültür Derneği Yayınları, Ankara 2021,s, 25
........................., Türkmeneli Edebiyatı, DGTYB Yayınları, Ankara 2005,s, 19[/justify]