Kainat əslində böyük kompüterdirmi?

İnsanlar əsrlər boyu kainatı və təbiəti, onun arxasında işləyən və riyazi tənliklərə əsaslanan qanunları aşkar etməklə anlamağa çalışmışlar. Kompüter dövrü adlandırılan informasiya əsrində isə artıq belə suallar verməyə başlamışıq: Kainat əslində bir kompüterin məhsuludurmu? Bütün hərəkətlər və qarşılıqlı təsirlər riyazi tənliklərdən başqa, 0 və 1-lərdən ibarət informasiya parçalarımıdır?

Ulusum.az xəbər verir ki, bu suallar sizə Matrix filmini xatırlada bilər. Lakin bu yazı nə Matrix qədər fəlsəfi olacaq, nə də oxuduqdan sonra reallığı görməyinizə mane olan pərdənin qalxdığını hiss edəcəksiniz. Sizə, Neoya verildiyi kimi, mavi və qırmızı həblər arasında seçim etməyiniz və qırmızı həbi qəbul etməyiniz halında yaşadığınız dünya haqqında həqiqəti öyrənəcəyinizə dair təminat verilmir. Amma yuxarıdakı sualların fəlsəfi müzakirələrə və elmi fantastika filmlərinə mövzu olmasının ötesində, nəzəri fizika və kompüter elmlərində necə ələ alındığı ilə maraqlanırsınızsa, doğru yerdəsiniz.

Kainatın Kompüter Olması Fikri

Kainatın böyük bir kompüter ola biləcəyi fikri 1940-cı illərdə ilk proqramlanabilən kompüteri icad edən Konrad Zuse tərəfindən irəli sürülmüşdür. Əvvəlcə qəribə görünən bu fikir sonralar Edward Frenkin, Leonard Suskind, Stephen Wolfram, Gerard’t Hooft, Juergen Schmidhuber və Seth Lloyd kimi bir çox alim və filosof tərəfindən qəbul edilmişdir. "Kainat bir kompüter kimi işləyir", "öz bədənimizdən gördüyümüz şeylərə qədər hər şey əslində bir kompüter simulyasiyasıdır" kimi iddialara eksperimental dəstək olaraq fizika qanunları göstərilir. “Fizikanın əsasları ilə rəqəmsal kompüterlər arasındakı uyğunluq, kainatın kompüter məntiqi ilə işlədiyini və fizikanın rəqəmsal olduğunu göstərir” deyilər.

Rəqəmsal və ya Analog Kainat

Kainatın bir kompüter olduğu fikrini dəstəkləyənlər “kompüterlərin iş prinsipi təbiət qanunlarına dayanır” cümləsini tərsinə də oxuya bilərlər. Bu, təbiət qanunlarının kompüterin iş prinsipi üzərinə qurulduğunu göstərir. Fizikanın əsasındakı kvant mexanikası ilə kainatın kompüter kimi işləyib işləmədiyini ortaya çıxara bilərik. Kainat, içində Pentium prosessor olan elektron bir kompüter olmasa da arxa planda kvant elektrodinamiğinin işlədiyini bilirik.

Kvant Mexanikasının Rəqəmsallığı

Kvant mexanikasına görə hərəkət və enerji davamlı deyil, kəsiklidir. Parçacıq, kvant vəziyyətləri deyilən müəyyən vəziyyətlərdə ola bilir və parçacığın bir kvant vəziyyətindən digərinə keçməsi üçün enerji paketlər halında daşınır. İnsan miqyasında olan hadisələrdə isə bu kəsikliliyi fərq edə bilmərik. Bu səbəbdən kainatın rəqəmsal bir quruluşu olduğu iddia edilir.

Dinamik İnformasiya və Kvant Vəziyyətləri

Nəzəri fizik Leonard Suskində görə kvant nəzəriyyəsi, hər bir kvant vəziyyətinin bir informasiyaya qarşılıq gəldiyi bir bilgi nəzəriyyəsidir. Kvant vəziyyətlərinin hesablana bilməsi və riyazi olaraq təsviri, fiziki reallığın kompüter kimi işlədiyini göstərir. Bu məntiqlə hər cisim və onun hər vəziyyəti kompüter dilində bir bit kimi düşünülə bilər.

Holografik Kainat

Bir kvant sisteminin ala biləcəyi kvant vəziyyətlərinin sayısını göstərən entropiya, bir fiziki sistemin içərisindəki informasiya ilə yaxından əlaqəlidir. Stephen Hawkingin 1970-ci illərdəki işləri qaradəliklərin entropiyası və məlumat paradoksu haqqında idi. Gerard't Hooftun holografik prinsipinə görə, qaradəlikdəki bütün informasiya hadisə üfüqündə qeyd olunur. Üçölçülü kainatın məlumatlarının ikiölçülü məkanda saxlanması ideyası kainatın holoqram ola biləcəyini ifadə edir.

Kainatda Neçə Bit İnformasiya Var?

Seth Lloydun hesablarına görə, kainatda hal-hazırda var olan 10⁹⁰ parçacıqları nəzərə alaraq, kainatda təxminən 10¹²⁰ bit informasiya işlənir.Bu, kainatın daha homojen olması və müşahidə ediləndən daha aşağı entropiyaya malik olmasının hesablamalara kömək etdiyini göstərir. Kainatın kompüter kimi işlədiyini qəbul etsək, o, möhtəşəm və davamlı bir kompüterdir.

Nəticə olaraq, kainatın bir kompüter kimi işlədiyi fikri hələ də müzakirə mövzusudur və elmi dünyada böyük maraq doğurur. Bu konsepsiya, təbiət qanunlarının riyazi dəqiqliyini və kvant mexanikasının rəqəmsal təbiətini araşdıraraq, kainatın necə işlədiyini anlamağa çalışan alimlər üçün yeni perspektivlər açır. Rəqəmsal və analoq yanaşmaların hər ikisi, kainatın mahiyyətini izah etmək üçün mühüm rol oynayır və bu istiqamətdəki araşdırmalar bizi fizikanın daha dərin sirlərinə yaxınlaşdıra bilər.

Holografik prinsip və kvant informasiyası kimi nəzəriyyələr, kainatın bir kompüter kimi işləyib-işləmədiyi sualını daha da dərinləşdirir. Bu mövzuda aparılan tədqiqatlar, təkcə elmi fantastikanın sərhədlərini aşaraq, real elmi kəşflərə və yeniliklərə yol açır. Kainatın informasiya əsasında işləməsi fikri, bizə maddə və enerjinin ən fundamental səviyyədə necə qarşılıqlı təsir göstərdiyini anlamağa kömək edir.

Nəticədə, kainatın kompüter kimi işlədiyi nəzəriyyəsi, elmi düşüncəmizi və araşdırmalarımızı genişləndirən, maraqlı və düşündürücü bir hipotez olaraq qalır. Bu hipotez üzərində aparılan tədqiqatlar, bəlkə də gələcəkdə kainatın mexanizmini daha dərindən başa düşməyimizə və bəşəriyyətin ən qədim suallarına cavab tapmağımıza kömək edəcək.

Calal Mir