“Kainatı yaradan molekulun” yeni mənbələri aşkar edilib

Amerikalı alimlər Miçiqan Universitetindən Kainatı “yaradan” molekul adlandırılan trivodorod (H3⁺) ilə bağlı vacib kəşf ediblər. Bu molekul ulduzların yaranmasında və ulduzlararası kimyəvi reaksiyalarda əsas rol oynayır, həmçinin Yupiter və Saturn kimi qaz nəhənglərinin atmosferində mövcuddur. Tədqiqat Nature Communications (NatComms) jurnalında dərc edilib.

H3⁺ ionlaşmış hidrogen molekuludur və kosmosda ulduzların və mürəkkəb üzvi birləşmələrin formalaşmasında iştirak edir. Onun əsas yaranma yolu (H2 molekulunun ionlaşmış H2⁺ analoqu ilə toqquşması) məlumdur, lakin alimlər bu molekulun başqa mənbələrini araşdıraraq onun kainatda yayılmasını daha yaxşı anlamağa çalışırlar.

Tədqiqatçılar H3⁺ yaranma mexanizmlərini öyrənmək üçün ultra sürətli lazer spektroskopiyası və qabaqcıl hesablama kimyası metodlarından istifadə ediblər. Bu üsullar prosesi real vaxtda izləməyə və H3⁺ yaranmasını göstərən kompüter modelləri qurmağa imkan verib.

Alimlər H3⁺-un metilhalogenlərdə və psevdohalogenlərdə necə əmələ gəldiyini dəqiqləşdiriblər. Bu birləşmələr ikiqat ionlaşmaya (iki elektronun itirilməsinə) məruz qala bilər. Onlar müəyyən ediblər ki, belə molekullarda H3⁺ unikal “sərgərdan” adlanan mexanizm vasitəsilə formalaşır.

İkiqat ionlaşmadan sonra molekul dərhal parçalanmır. Əksinə, neytral hidrogen (H2) ayrılır və molekul boyunca “sərgərdan gəzərək” əlavə proton ələ keçirib H3⁺ yaradır.

Komanda, hansı molekulların ikiqat ionlaşma yolu ilə H3⁺ əmələ gətirə biləcəyini proqnozlaşdıran faktorlar müəyyən edib. Bu məlumatlar alimlərə molekulyar buludlarda baş verə biləcək oxşar prosesləri araşdıraraq kainatda yeni H3⁺ mənbələri axtarmaqda kömək edəcək.