Malyariya ilə mübarizədə yeni dövr: Genetik modifikasiya olunmuş ağcaqanadlar

Cibutidə malyariyaya səbəb olan ağcaqanad növü olan Anopheles stephensi ilə mübarizə aparmaq üçün genetik modifikasiya olunmuş ağcaqanadlar buraxılıb. Bu təşəbbüs, Cibuti kimi kiçik bir Afrika ölkəsinin, 2012-ci ildə 27-dən çox olmayan malyariya hadisələrinin son illərdə 70,000-dən çox artması ilə üzləşdiyi bir vaxtda həyata keçirilib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, bu artımın əsas səbəbi Asiya mənşəli olan Anopheles stephensi ağcaqanadının bölgəyə yayılmasıdır.

Bu ağcaqanad növü qonşu ölkələr olan Efiopiya və Somalidə də aşkar edilib və bu, region üçün ciddi təhlükə yaradır. Anopheles stephensi, digər malyariya ötürücü ağcaqanadlardan fərqli olaraq, şəhər mühitində daha yaxşı yaşayır və bu da əsasən şəhər ərazilərində yaşayan Cibuti üçün böyük ictimai səhiyyə problemi yaradır.

ABŞ-a məxsus biotexnologiya şirkəti olan Oxitec-in baş direktoru Grey Frandsen, açıqlamasında bu ağcaqanad növünün malyariyaya qarşı mübarizədə böyük bir təhlükə olduğunu bildirib. "Anopheles stephensi ənənəvi vasitələrdən qaçır, insektisidlərə qarşı davamlıdır və gündüzlər dişləyir, bu da yataq torlarının effektivliyini azaldır" dedi.

Cibutinin səhiyyə naziri Əhməd Roble Abdilleh, açıqlamasında, ölkəsinin Oxitec tərəfindən hazırlanmış yeni texnologiyanı sınaqdan keçirdiyini və bunun malyariyanın yayılmasının azaldılmasında "oyun dəyişdirici" ola biləcəyinə inandığını bildirib. "Biz pilot mərhələdəyik, amma texnologiyaya inanırıq. Əminik ki, bu, oyun dəyişdirici olacaq" deyə Abdilleh qeyd edib.

Oxitec-in genetik texnologiyası, əsasən malyariyanın yayılmasında məsul olan dişi ağcaqanadları hədəf alır. Texnika, genetik modifikasiya olunmuş erkək ağcaqanadların vəhşi təbiətə buraxılmasını nəzərdə tutur, bu erkək ağcaqanadlar dişilərlə cütləşir və nəticədə yeni nəsil yetkinlik yaşına çatmadan ölür. Erkək ağcaqanadlar dişləmədiyi üçün malyariya yaya bilmirlər.

Frandsen, Oxitec-in genetik texnologiyasının, digər bölgələrdəki dengue qızdırmasına səbəb olan ağcaqanadların sayını 95% qədər azaltmaqda təsirli olduğunu və bu texnologiyanın Cibuti və digər şəhər icmalarında da təsirli olacağına ümid etdiklərini bildirib.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, 2021-ci ildə dünya üzrə malyariyadan ölənlərin 96%-i Afrikada qeydə alınıb. Bu cür texnologiyaların yayılması ümid edir ki, bu ölümcül xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayacaq.

Calal Mir