Beynin yaşlanmasını sürətləndirir

Naqoya Universitetinin araşdırmaçıları, yaşla əlaqəli kognitiv funksiyaların azalmasının əvvəlcə düşündüyü kimi neyronların aktivliyinin azalması ilə deyil, əksinə onların həddindən artıq aktivliyi ilə əlaqəli olduğunu kəşf ediblər. Araşdırma nəticələri Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) jurnalında dərc edilib.

Beynin sağlam işləməsi, neyronların bir-biri ilə effektiv əlaqə qurduğu yaxşı əlaqələndirilmiş bir şəbəkə ilə bağlıdır. Ənənəvi olaraq, yaşla əlaqəli kognitiv funksiyaların azalması, beynin bu hüceyrələrinin aktivliyinin tədricən azalması və siqnalları effektiv ötürə bilməməsi ilə əlaqələndirilir. Lakin yaşlanma prosesi zamanı bəzi neyron tipləri əksinə, hiperaktiv hala gəlir.

Araşdırmaq məqsədilə alimlər Caenorhabditis elegans nematodları üzərində tədqiqat aparıblar. Bu qurdun uzunluğu yalnız bir millimetrdir və həyat müddəti cəmi iki həftədir. Nematodlar, 302 neyronlarının aktivliyi sayəsində müxtəlif davranışlar göstərir və bir çox ümumi genlər və orqanizm funksiyaları ilə insanla oxşar xüsusiyyətlərə malikdir.

Təcrübədə C. elegans'ın, termotaksis adı verilən prosesi ilə assosiativ düşüncə yolu ilə öyrənmə qabiliyyətindən istifadə edilib. Alimlər uzun müddətdir ki, C. elegans'ın 23 dərəcə selsi temperaturda və yemək olan mühitdə, temperatur gradienti 17-dən 23 dərəcəyə qədər dəyişdikdə, 23 dərəcəyə doğru hərəkət etdiyini bilirlər. Lakin bu heyvanlar, mühitdə yemək olmadıqda, bu hərəkəti etmirlər. Bu da göstərir ki, C. elegans yeməyin mövcudluğunu və ya yoxluğunu ətraf mühitin temperaturu ilə əlaqələndirməyi öyrənir.

Komanda, assosiativ öyrənmədə iştirak etdiyi ehtimal edilən altı neyron tipini (sensor neyronlar AWC və ASI, həmçinin internöronlar AIZ, AIB, RIA və AIA) təcrid edərək, C. elegans'ın davranışını tədqiq edib. Bəzilərinin çıxarılmasından sonra nematodlar yeməyi "axtarmağa" davam ediblər. Alimlər həmçinin yaşlı nematodlarda neyron fəaliyyətini ölçüblər və AWC və AIA neyronlarının yaşla əlaqədar olaraq spontan və həddindən artıq aktivləşdiyini aşkar ediblər. Bu, neyron şəbəkəsinin normal işini pozur və qurdlara məkanda yönəlməyə mane olur.

Alimlər, neyronların hiperaktivliyini dayandıraraq və onlara qida mənbəyi olaraq xidmət edən bakteriya növünü dəyişdirərək, yaşlı nematodlarda davranış funksiyalarının azalmasının qarşısını alıblar. Araşdırmaçılar, insanların kognitiv qabiliyyətlərini də diet vasitəsilə tənzimləməyin mümkün olduğunu irəli sürüblər. Lakin beynin hansı xüsusi qidalardan "yaşlandığını" anlamaq üçün əlavə araşdırmalar lazımdır.

Səidə