Dövrün metaforası: Popkorn beyni

Popkorn beyni həddindən artıq sosial mediadan istifadənin və daimi çoxlu tapşırıqların psixi vəziyyətimizə təsirini ifadə edir.

Ulusum.az xəbər verir ki, əhvalınızı yüksəldəcək serial və ya film izləyəcəksiniz, ancaq telefonunuza baxmadan beş dəqiqədən çox dayana bilməyəcəksiniz? "Popkorn beyni" ilə mübarizə apara bilərsiniz. Bu söz, popkorn çıxarmaq kimi diqqətinizin bir tapşırıqdan və ya mövzudan digərinə keçməsi üçün bir metaforadır.

Bugünkü rəqəmsal əsrdə texnologiya beynimizə və onun fəaliyyətinə təsir göstərir.

"Popkorn beyni" termini 2011-ci ildə Vaşinqton Universitetinin tədqiqatçısı Devid Levi tərəfindən irəli sürülüb və səpələnmiş düşüncələr, parçalanmış diqqət və zehnin tez bir mövzudan digərinə keçmək meyli ilə xarakterizə olunan psixi vəziyyətə aiddir. Necə?
Qızdırılan bir qazanda patlamış qarğıdalı ləpələrini təsəvvür edin. "Popkorn beyni" ilə mübarizə aparan insanlar tapşırıqlara diqqət yetirməkdə və ya ardıcıl düşüncə qatarını saxlamaqda çətinlik çəkə bilərlər. Bu qeyri-rəsmi termin zehni yüklənmə və ya idrak pozğunluğu hallarını təsvir edir. Bu, ilk növbədə diqqətin azalması, artan stress, yorğunluq, məlumat yüklənməsi, diqqət çatışmazlığı problemləri, artan narahatlıq və münasibətlərə və həyat keyfiyyətinə ümumi zərərli təsir ilə xarakterizə olunur.

Bildirişlər, sonsuz vərəqlər, hədəflənmiş reklamlar və insanları ekranlarına yapışdıran alqoritmlər kimi xüsusiyyətlərlə hazırlanmış sosial media platformaları popkorn beynini daha da pisləşdirir. Sosial media bildirişlərindən əldə edilən sürətli mükafatlar bir narkomanın beyin fəaliyyətini təqlid edərək beynimizin mükafat yollarını aktivləşdirir.
Kaliforniya Universitetinin tədqiqatçısı Gloria Mark, diqqət üzərində apardığı 20 illik araşdırmasını “Diqqət dağınıqlığı: Balans, Xoşbəxtlik və Məhsuldarlığı bərpa etmək üçün təməlqoyma yolu” adlı kitabında təsvir edir. Son 5-6 ildə istənilən cihazda vaxt keçirildiyi qeyd olunur. Bu, təkcə məhsuldarlığı azaltmır, eyni zamanda stressi əhəmiyyətli dərəcədə artırır; Diqqətinizi nə qədər çox dəyişdirsəniz, stresiniz bir o qədər güclü olur.
2019-cu ildə aparılan bir araşdırma internetin idrakı aktiv şəkildə dəyişdirdiyini göstərdi. Sosial media ilə daimi və sürətli qarşılıqlı əlaqə beyni qısa məlumat partlayışlarına üstünlük verməyə öyrədir və bu, tək tapşırıqlara davamlı diqqət yetirməyi getdikcə çətinləşdirir.

Məlumatın həddən artıq yüklənməsi aktiv iştirakdan daha çox passiv istehlakı təşviq etməklə diqqətimizi cəlb etməklə yanaşı, öyrənmə, yaddaş, qərar vermə bacarıqları və emosional tənzimləmə kimi koqnitiv funksiyalarımıza da təsir göstərir. Popkorn beyin fenomeni rəqəmsal həyat tərzimizlə mürəkkəb şəkildə bağlıdır.
Aymirə Ağamirova