Azərbaycanda bağçalarda kişi müəllimlər də işləyəcək? - AÇIQLAMA

Uşaq bağçalarında kişi tərbiyəçi-müəllimlərin olmaması təkcə Azərbaycanda deyil, bir çox ölkədə müşahidə olunan problemdir.

Bəs niyə bağçalarda kişi müəllimlər yoxdur?

Ulusum.az-ın sualına cavab olaraq təhsil eksperti Kamran Əsədov bildirdi ki, uşaq bağçalarında kişi müəllimlərin olmaması Azərbaycanda sosial-mədəni kodların, iqtisadi amillərin və təhsil sisteminin tarixi formalaşma mexanizmlərinin kəsişmə nöqtəsində yaranan struktur problemdir.

"Erkən yaş təhsilində gender balansının pozulması sırf peşə seçimi ilə bağlı deyil; bu, həm əmək bazarının dinamikasına, həm qanunvericiliyin tələblərinə, həm də cəmiyyətin kişi roluna dair təsəvvürlərinə söykənən çoxqatlı bir məsələdir. “Təhsil haqqında” Qanunun 22-ci maddəsində erkən yaş təhsilinin məqsədləri izah olunsa da, burada gender balansı ayrıca normativ hədəf kimi göstərilmir və bu sahənin gender baxımından formalaşmasına dolayı təsir göstərir. Bu sahənin tənzimlənməsində qanunvericilik daha çox pedaqoji standartlara və keyfiyyət meyarlarına yönəlib, lakin gender müxtəlifliyi də təhsilin keyfiyyət göstəricilərindən biridir; beynəlxalq təcrübə bunu sübut edir. Statistikaların müqayisəsi bu problemin yalnız Azərbaycanda mövcud olmadığını göstərir. OECD ölkələrində erkən yaş təhsilində kişi müəllimlərin payı orta hesabla 3,2% təşkil edir. İsveç kimi gender bərabərliyi ən yüksək olan ölkədə belə bu göstərici 11–12% civarındadır. Norveçdə 10%-i keçmir. Birləşmiş Krallıqda isə 3%-dən bir qədər çoxdur. Azərbaycanda bu rəqəm sıfıra yaxın olduqda, əslində, qlobal tendensiyanın daha kəskin formasını yaşayırıq. Bu müqayisə göstərir ki, gender stereotipləri təkcə postsovet məkanının deyil, inkişaf etmiş ölkələrin də problemidir; fərq ondadır ki, həmin ölkələr gender balansı üçün uzunmüddətli dövlət siyasəti formalaşdırır və bu siyasət nəticəsində rəqəmlər, yavaş da olsa, artımla müşahidə edilir".

Mütəxəssis təhlilə əasasən əlavə etdi ki, erkən yaş təhsilində kişi müəllimlərin olmaması yalnız gender stereotiplərinin gücü ilə ibarət deyil, iqtisadi motivasiya mexanizmlərinin zəifliyi ilə də bağlıdır:

"Bağça müəllimlərinin əməkhaqqı tarixi olaraq aşağı olduğu üçün kişi əmək bazarının tələbləri ilə ziddiyyət yaradır. Ailə təminatı funksiyasını daşıyan kişi müəllimin bu sahəyə yönəlməməsi əmək bazarının rasional seçimlərindən biridir. “Məşğulluq haqqında” Qanunda gender diskriminasiyasının qadağan olunması müsbət hüquqi baza yaradır, lakin iqtisadi şərtlər dəyişmədən bu maddə sosial reallığa ciddi təsir etmir. Dünya təcrübəsi isə göstərir ki, əməkhaqqının artırıldığı və sosial paketlərin genişləndirildiyi ölkələrdə kişi müəllimlərin payı artmağa başlayır. İslandiya bu sahədə ən uğurlu nümunələrdən biridir və 2015–2022-ci illərdə erkən yaş təhsilində kişi müəllimlərin payını 2 dəfə artırıb.
Bu prosesdə Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə həyata keçirdiyi müsbət addımlar diqqətəlayiqdir. Nazirlik erkən yaş təhsilində keyfiyyətin artırılması, bağça infrastrukturlarının yenilənməsi, müəllimlərin attestasiyası və profesional inkişaf mexanizmlərinin gücləndirilməsi istiqamətində sistemli şəkildə irəliləyir. Bu siyasət nəticəsində bağçaların maddi-texniki bazasında nəzərəçarpacaq irəliləyiş əldə olunub və bu, sahənin ümumi imicinə müsbət təsir edir".

Müsahibimizin fikrincə, müasir standartlara uyğun bağçaların sayının artması və dövlət investisiyalarının çoxalması gələcəkdə bu sahəni həm qadınlar, həm də kişilər üçün daha cəlbedici edə bilər:

"Əgər bağçalarda əməkhaqqı ümumi təhsil səviyyəsinə yaxınlaşdırılsa, gender balansı üçün real baza formalaşmış olacaq və bu, müsbət bir dəyişiklik kimi sistemə təsir göstərəcək. Dinamikaya nəzər saldıqda görünür ki, gender balansının olmaması uşaqların sosial inkişafına müəyyən mənfi təsir yaradır. Tədqiqatlar göstərir ki, erkən yaşda həm qadın, həm kişi rol modellərinə çıxış uşaqların sosial davranışlarını, emosional sabitliyini, davranış nümunələrinin müxtəlifliyini artırır. UNESCO-nun 2021-ci il hesabatında qeyd olunur ki, gender-diversifikasiya olunmuş pedaqoji mühitə malik məktəbəqədər müəssisələrdə uşaqların adaptasiya, ünsiyyət və problem həll bacarıqları daha yüksək inkişaf edir. Bu amil erkən yaş təhsilinin keyfiyyət göstəriciləri arasında xüsusi yer tutur.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, gender balansını bərpa etmək üçün iki istiqamət eyni anda işləməlidir: sosial stereotiplərin tədricən aradan qaldırılması və iqtisadi motivasiya paketlərinin gücləndirilməsi. Azərbaycanda Elm və Təhsil Nazirliyinin bağçaların standartlaşdırılması, müəllim hazırlığının modernləşdirilməsi və erkən yaş təhsilinin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi sahəsində apardığı islahatlar bu prosesin ilkin mərhələlərini formalaşdırır.
İnfrastrukturun yenilənməsi, bağça şəbəkəsinin genişləndirilməsi və beynəlxalq standartlara uyğun kadr hazırlığı uzunmüddətli perspektivdə kişi müəllimlərin bu sahəyə marağını artıracaq. Nəticə etibarilə, sistem transformasiyası baş verdikcə gender balansında da yavaş, lakin davamlı dəyişiklik baş verəcək".

K.Əsədov hesab edir ki, bağçalarda kişi müəllimlərin olmaması struktur səbəblərdən yaranır, lakin mövcud islahatlar bu strukturun modernləşdirilməsinə real zəmin yaradır:

"Nazirlik tərəfindən aparılan ardıcıl işlər peşənin imicini gücləndirəcək, əmək şərtlərini yaxşılaşdıracaq və nəticə olaraq erkən yaş təhsilində gender müxtəlifliyinin yaranmasına şərait yaradacaq. Bu dəyişiklik həm təhsil sisteminin keyfiyyətinə, həm də uşaqların sosial inkişafına müsbət təsir edəcək".

R.Daşdəmirova