Şirkətlər və fərdlər öz məlumatlarını necə QORUMALIDIR? - Eksklüziv

Dövrün tələbi ilə informasiya və texnologiya əsrində cəmiyyət də informasiyalaşdırılıb. Burada əsas məqsəd, müasir informasiya texnologiyaları bazasında müxtəlif təyinatlı informasiya resurs və fəzalarının formalaşdırılmasıdır. İlk baxışdan, buna nail olmuş sayılırıq, hər evdən internetə çıxış mövcuddur, uşaqdan-böyüyə - böyük kütlə informasiya resurslarından istifadəni bacarır. Başqa sözlə, bu gün adi vətəndaş belə informator qismində çıxış edə bilir. Demək olar ki, bütün dövlət və qeyri-dövlət resurslarının məlumatları şəbəkələrdə yerləşdirilir, digər tərəfdən isə zamanla daha da təhlükəli hal alan kiberhücumlar...

Ulusum.az məsələnin aktuallığını nəzərə alaraq tanınmış İT Mütəxəssis Mircəlal Məmmədovun müsahibəsini təqdim edir:

- İnformasiya təhlükəsizliyi nədir və niyə vacibdir?

İnformasiya təhlükəsizliyi, informasiyanın icazəsiz giriş, istifadəsi, dəyişdirilməsi, ifşası və ya məhv edilməsindən qorunması prosesidir. Bu, həm şəxsi, həm də korporativ məlumatları əhatə edir və onların məxfiliyini, bütövlüyünü və mövcudluğunu təmin etməyi hədəfləyir. İnformasiya təhlükəsizliyi üç əsas prinsipə əsaslanır: məxfilik (confidentiality), bütövlük (integrity) və mövcudluq (availability).

Bu, xüsusilə vacibdir, çünki müasir dünyada informasiya ən qiymətli resurslardan biri sayılır. Şəxsi məlumatların oğurlanması, maliyyə fırıldaqçılığı, sənaye casusluğu və hətta dövlətlərarası kibermüharibələr informasiya təhlükəsizliyinin pozulmasının nəticələri arasında yer alır. Məlumatlar düzgün qorunmadıqda, bu həm fərdi, həm də cəmiyyət səviyyəsində böyük zərərlərə səbəb ola bilər.

- İnformasiya təhlükəsizliyinin əsas riskləri hansılardır?

İnformasiya təhlükəsizliyində müxtəlif risklər mövcuddur, bunlar davamlı olaraq dəyişir və yenilənir. Əsas risklər aşağıdakılardır:

1. Kibercinayətlər: Məlumat oğurluğu, şantaj proqramları (ransomware), fişinq hücumları və digər kibercinayətkarlıq növləri.
2. Daxili təhlükələr: İşçilər və ya iş ortaqları tərəfindən edilən bilərək və ya bilməyərəkdən təhlükəsizlik pozuntuları.
3. Zərərli proqramlar (malware): Kompüter virusları, qurdlar, troyanlar və digər zərərli proqramlar.
4. DDoS hücumları: Xidmətlərin dayandırılması məqsədilə edilən kütləvi hücumlar.
5. Sosial mühəndislik: İnsanların psixoloji manipulyasiya edilməsi yolu ilə məlumatların əldə edilməsi.

- Şirkətlər və fərdlər öz məlumatlarını necə qoruya bilər?

Onlar üçün informasiya təhlükəsizliyi tədbirləri müxtəlif səviyyələrdə tətbiq oluna bilər:

1. Şifrə idarəetməsi: Güclü və unikal şifrələrdən istifadə edilməsi və mütəmadi olaraq dəyişdirilməsi.
2. Şifrə menecerləri: Şifrələri yadda saxlamaq üçün etibarlı proqramlardan istifadə edilməsi.
3. İki faktorlu autentifikasiya (2FA): Giriş üçün əlavə təsdiq tələb edən təhlükəsizlik tədbirləri.
4. Antivirus və firewall: Kompüter və şəbəkələrin zərərli proqramlardan qorunması üçün proqramlar.
5. Məlumat şifrələməsi: Həssas məlumatların icazəsiz şəxslər tərəfindən oxunmamasını təmin edən şifrələmə metodları.
6. Müntəzəm yeniliklər: Əməliyyat sistemləri və proqramların daim yenilənməsi, çünki yeniləmələr tez-tez təhlükəsizlik boşluqlarını bağlayır.
7. Təlim və təhsil: İşçilərin və fərdlərin kibertəhlükəsizlik mövzusunda məlumatlandırılması və daim təlimləndirilməsi.

- Gələcəkdə informasiya təhlükəsizliyi hansı istiqamətdə inkişaf edəcək?

İnformasiya təhlükəsizliyi sahəsi sürətlə inkişaf edir və gələcəkdə daha da önəmli olacağı gözlənilir. Aşağıda bəzi istiqamətlər göstərilmişdir:

1. Məlumat analizi və süni intellekt: Təhlükəsizlik pozuntularını daha tez aşkarlamaq və qarşısını almaq üçün süni intellekt və böyük məlumat analizi texnologiyalarının istifadəsi artacaq.
2. Bulud təhlükəsizliyi: Bulud texnologiyalarının yayılması ilə birlikdə, bulud xidmətlərinin təhlükəsizliyinə daha çox diqqət yetiriləcək.
3. Blockchain: Məlumatların dəyişdirilməsini və icazəsiz girişi çətinləşdirən blockchain texnologiyası təhlükəsizlik üçün geniş istifadə olunacaq.
4. İoT (İnternet of Things) təhlükəsizliyi: IoT cihazlarının sayı artdıqca, bu cihazların təhlükəsizliyinə daha çox diqqət yetiriləcək.
5. Kvant kriptoqrafiya: Gələcəkdə kvant kompüterlərinin inkişafı ilə daha güclü şifrələmə metodlarına ehtiyac yaranacaq və bu istiqamətdə tədqiqatlar davam edəcək.

Bu istiqamətlər informasiya təhlükəsizliyinin gələcəkdə daha kompleks və texnoloji inkişaflara bağlı olacağını göstərir. Təhlükəsizlik tədbirlərini daim yeniləmək və inkişaf etdirmək zəruridir.

- Azərbaycanda informasiya təhlükəsizliyi sahəsində vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?

Azərbaycanda informasiya təhlükəsizliyi sahəsi son illərdə sürətlə inkişaf edir. Dövlət səviyyəsində müxtəlif qanunvericilik aktları və tədbirlər həyata keçirilir. Müxtəlif qurumlar və təşkilatlar informasiya təhlükəsizliyi mövzusunda təlimlər və seminarlar keçirir, həmçinin texnoloji həllər tətbiq edir.

Bununla yanaşı, şəxsi və kommersiya sektorunda informasiya təhlükəsizliyinə diqqət artır. Şirkətlər məlumatlarının qorunması üçün müxtəlif texnologiyalar və strategiyalardan istifadə edir, fərdlər isə şəxsi məlumatlarını qorumaq üçün daha məlumatlı və ehtiyatlı olurlar.

Qeyd edək ki, 17 may - dünyada Ümumdünya Telekommunikasiya və İnformasiya Cəmiyyəti Günü kimi qeyd olunur. Bu günü əsas məqsədi internetdən və informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından (İKT) istifadənin cəmiyyətlərə və ölkələrə verdiyi imkanlar, həmçinin “rəqəmsal fərqliliyin” aradan qaldırılması barədə məlumat səviyyəsinin artırılmasına kömək göstərməkdən ibarətdir.
Aymirə Ağamirova