Alimlər ilk dəfə süni mini qaraciyər yetişdirdilər

Yaponiya Kayo Universitetinin tədqiqatçıları, yalnız uzun müddət yaşayıb, həm də gerçək qaraciyərin bütün əsas funksiyalarını yerinə yetirən qaraciyər orqanoyidləri — orqanizmin kiçik versiyalarını yaratmağa müvəffəq olublar. Bu, qaraciyər transplantasiyası üçün süni qaraciyərin yaradılması və qaraciyər xəstəliklərinə qarşı dərmanların səmərəli test edilməsi sahəsində mühüm addım hesab olunur. Araşdırma Nature jurnalında dərc edilib.

İndiyə qədər alimlər qarşılarına bir çox çətinliklər çıxarmışdı: qaraciyər hüceyrələri laboratoriya şəraitində tezliklə öz xüsusiyyətlərini itirərək başqa hüceyrələrə çevrilirdilər. Lakin Re İqarası və Mayumi Odanın rəhbərliyi altında olan komanda bunun qarşısını almağın yolunu tapdı. Onlar insan qaraciyər hüceyrələrini dondurub, onlara onkostatinin M siqnal proteinini tətbiq etdilər və nəticədə hüceyrə sayını milyonlarla artırdılar. Bu orqanoyidlər üç ay boyu böyüməyə davam etdi və altı ay ərzində həyatda qaldılar.

Qaraciyərin funksiyalarını tənzimləyən hormonlarla tədqiqatçılar, orqanoyidlərin gerçək qaraciyərin bütün mühüm vəzifələrini yerinə yetirməyə başlamasını təmin etdilər: qlükoza, üre, safra turşuları, xolesterol, triqliseridlər və hətta albumin zülalını insan qaraciyəri ilə müqayisə edilə biləcək miqdarda istehsal etdilər. Üstəlik, orqanoyidlərdə gerçək orqanda olduğu kimi safra axını üçün kanallar formalaşdı.

Orqanoyidlər, qaraciyəri zədələnmiş siçanlara köçürüldükdə, onlar zədələnmiş hüceyrələri qismən əvəz edərək orqanın fəaliyyətini bərpa etdilər. Bu, orqan donorluğunda mövcud olan çatışmazlıqları nəzərə alaraq, orqanoyidlərdən əldə edilən hüceyrələrlə qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsi üçün yeni bir yol açır.

Tədqiqatın həmmüəllifi, professor Sato, "Aşkar etdiyimiz bu yenilik qaydaları dəyişə bilər" — deyə qeyd edib. "Əgər biz kifayət qədər orqanoyid yetişdirsək, onları insan qaraciyərinin bərpasında istifadə etmək mümkün ola bilər."

Hətta bu aşkar edilməzdən əvvəl belə, orqanoyidlər artıq fayda vəd edir: onlardan qaraciyər xəstəliklərinə qarşı dərmanları daha dəqiq və ucuz şəkildə sınaqdan keçirmək üçün istifadə oluna bilər. Hal-hazırda bu məqsədlə donorlar tərəfindən toplanan qaraciyər hüceyrələri istifadə olunur, lakin onlar tezliklə funksiyalarını itirir və olduqca bahalıdır. Yeni orqanoyidlər daha uzun müddət işləyir və daha sabitdir.

Bundan əlavə, orqanoyidlər xəstəliklərin modelləşdirilməsi üçün də uygundur. Eksperimentdə tədqiqatçılar nealkoqol yağlı qaraciyər xəstəliyi (MASLD) və nadir genetik pozğunluq olan ornitintranskarbamidaz defisiti modellərini yetişdirdilər. Bu, xəstəliklərin mexanizmlərini daha dərindən anlamağa və daha dəqiq dərmanlar inkişaf etdirməyə kömək edəcək.

Tədqiqatçıların növbəti hədəfi daha böyük ölçüdə orqanoyidlər yetişdirmək və onlara qaraciyərin digər hüceyrə növlərini əlavə edərək modelin daha da gerçək orqana yaxınlaşdırılmasıdır.