Qızıl necə əldə olunur?

Qızıl təbiətdə nadir və qiymətli bir metal olaraq tapılır və onun əldə edilməsi müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Qızılın əldə olunma prosesində əsasən iki yol mövcuddur: mədənçilik və ikinci dərəcəli mənbələrdən (təkrar emal).

1. Mədənçilik yolu ilə qızılın əldə olunması
Mədənçilik üsulu qızılın təbii yataqlardan çıxarılmasını əhatə edir. Bu proses bir neçə mərhələdən ibarətdir:

a) Geoloji kəşfiyyat
İlk olaraq, qızıl yataqlarının tapılması üçün geoloji araşdırmalar aparılır. Bu araşdırmaların məqsədi, qızılın torpaqda hansı yerlərdə və hansı dərinliklərdə olduğunu müəyyən etməkdir. Geoloqların istifadə etdiyi üsullar arasında yeraltı zondlama, analiz və xəritələşdirmə kimi texnologiyalar var.

b) Mədənlərin açılması
Qızıl yataqları müəyyən edildikdən sonra mədənlər açılır. Mədənçilik açıq və ya yeraltı üsulla həyata keçirilə bilər:

Açıq mədənçilik: Yer səthinə yaxın qızıl yataqları üçün açıq mədənlərdən istifadə olunur. Bu üsul geniş miqyaslı torpaq təmizlənməsi ilə başlayır və xüsusi maşınlarla qızıl tərkibli torpaq çıxarılır.
Yeraltı mədənçilik: Qızıl yataqları daha dərin yerlərdə olduqda, yeraltı mədənçilik üsulu tətbiq edilir. Bu prosesdə şaxtalar qazılaraq qızıl tərkibli filiz yer səthinə çıxarılır.
c) Filizin çıxarılması və emalı
Mədənlərdən çıxarılan qızıl filizi yüksək miqdarda torpaq və digər minerallarla qarışıq haldadır. Qızıl filizi torpaqdan ayrılmaq üçün bir neçə emal üsulu istifadə edilir:

Əritmə: Qızılın filizdən çıxarılması üçün ilk addım əritmədir. Qızıl yüksək temperaturda əritilir və digər materiallardan ayrılır.
Kimyəvi ayırma (siyanid prosesi): Siyanid və ya başqa kimyəvi maddələr istifadə edilərək qızıl filizdən çıxarılır. Bu proses kimyəvi reaksiyalarla qızılın digər elementlərdən ayrılmasını təmin edir.
Cıva ilə ayırma: Bəzi hallarda cıva qızılı ayırmaq üçün istifadə olunur. Cıva qızılı özünə çəkir və sonra qızıl-cıva qarışığı yüksək temperaturda cıva buxarlandırılaraq təmiz qızıl əldə edilir.
d) Rafinə edilməsi (saflaşdırma)
Çıxarılan qızıl filizləri ilkin emaldan sonra saflaşdırılır. Bu mərhələdə qızılın digər metallar və çirklərdən tamamilə ayrılması üçün xüsusi rafinə metodları tətbiq edilir. Nəticədə yüksək saflıqlı qızıl əldə olunur.

2. İkinci dərəcəli mənbələrdən qızılın əldə olunması (təkrar emal)
Qızıl həm də köhnə zərgərlik əşyalarından, elektronik cihazlardan və digər qızıl tərkibli məhsullardan təkrar emal edilərək əldə edilir. Bu üsul həm ekoloji baxımdan faydalıdır, həm də qızılın davamlı dövriyyəsini təmin edir.

a) Elektron cihazların təkrar emalı
Elektron cihazlarda, xüsusilə mobil telefonlar, kompüterlər və digər texnoloji avadanlıqlarda az miqdarda qızıl olur. Bu cihazlar xüsusi fabriklərdə təkrar emal edilərək qızıl və digər qiymətli metallar ayrılır.

b) Zərgərlik əşyalarının təkrar emalı
Köhnə və ya qırılmış zərgərlik əşyaları yenidən əritməklə qızıl əldə edilir. Bu proses də emal və rafinə mərhələləri ilə həyata keçirilir.

Qızılın əldə edilməsi həm təbii mədənçilik yolu ilə, həm də təkrar emal yolu ilə mümkündür və hər iki proses texnologiya və peşəkar bacarıq tələb edir.

Eltun Məmmədov